Plancius 1 |
In de 16e eeuw leeft ook Petrus Plancius, een van de belangrijkste predikanten van zijn tijd. Naast theoloog is hij ook aardrijks-, zeevaarts- en sterrenkundige. Waarom staat dit hier vermeld? Nou, de eigenlijke naam van deze Plancius is namelijk Pieter Platevoet. Deze naamsverandering in het latijn doen in die tijd veel mensen die daardoor meer tot een intellectuele bovenlaag gerekend willen worden. In het 'Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek' (1918) zijn 4 pagina's aan zijn leven en werk gewijd en J Keunig schrijf in 1946 een boek over hem. |
1973: Plancius Gedenkplaat, Dranouter (B) |
De Nederlander Jan Baptist Vrients (1552-1612) is de graveur en uitgever van de kaart in Antwerpen. Plancius maakt kaarten voor de route naar Indië in dienst van de Oost-Indische Compagnie (1602-1609) en gaf les aan schippers in de kunst van het kaartlezen.
. |
Achter de kerk van Dranouter (nabij Lille, Fr.) staat sinds 1973 een gedenktafel voor Petrus Plancius. Hier wordt duidelijk hoe in de crisistijd het Heuvelland en de Westhoek hun beste krachten zagen wegtrekken om een bijdrage te gaan leveren aan de Gouden Eeuw van het Noorden. De streek werd in die tijd economisch en intellectueel als het ware onthoofd. Voor velen is het daarbij een keuze tussen verbanning of de galg (die in die jaren op de Ravelsberg stond). Jan de Creus bijvoorbeeld is in 1560 levend verbrand. Door deze vervolging ontstaan er grote Vlaamse kerken in Leiden, Amsterdam, Haarlem en elders in het vrije Holland. Men houdt voortdurend contact met de geloofsbroeders in het Noorden. De harde vervolging breekt uiteindelijk de nieuwe leer. Wie zich niet kon voegen trekt weg naar andere streken. |
De Hertog van Parma belegert Antwerpen (1585) |
Hij besluit op 10 maart 1585 om in soldatenkledij met de krijgslieden uit de stad te vertrekken om niet zoals zijn collega Johannes Floreanus vermoord te zullen worden. Hij vlucht via Bergen-op-Zoom naar Amsterdam. Terwijl in de zuidelijke Nederlanden de hervorming ongedaan wordt gemaakt, behaalt het Noorden onder leiding van Willem van Oranje de overwinning. |
1617: Gezicht op Amsterdam van de IJkant |
Als aanvoerder van de Contraremonstranten tijdens de godsdiensttwisten van 1610-1618 is hij een van de felste verdedigers van het rechtzinnig calvinisme. Zijn strijd tegen dwalingen ondervonden niet alleen de Roomsen en Joden, maar ook de Lutheranen, Doopsen, Remonstranten en Libertijnen. Het is dan ook begrijpelijk, dat burgemeester P C Hooft zeer verontwaardigd is, over de wens van de calvinistisch gereformeerde predikanten van Amsterdam om alle niet goed gereformeerden met een half jaar bedenktijd uit ‘den lande’ te verbannen. Toch heeft hij, voor zover bekend, geen enkel tijdschrift geschreven. De kansel was zijn terrein.
Het is des te verwonderlijker dat hij daarnaast een van de belangrijkste cartografen van zijn tijd is en een van de grondleggers van de cartologie in Nederland. Hoe en wanneer Plancius tot de geografische wetenschappen komt is niet bekend. Dat zijn geografische astrologische studies veel van zijn tijd in beslag neemt mag wel blijken uit opmerkingen van Amsterdammers, dat hij vaak onvoorbereid op de preekstoel staat en dan onnodig uitwijdt over Indië, de Nieuwe Wereld of de sterren. |
Petrus Plancius 1552-1622 |
1592, De Cassiteriden |
1592, Indische Archipel |
Orbis Terra Compendiosa di Scriptio |
Links: de aardglobe van Petrus Plancius uit 1614
rechts: Plancius geeft les aan schippers in de kunst van het kaartlezen |
Hij vervaardigt verder een aantal kaarten van de buiten-Europese kusten en, samen met Willem Barentsz, een kaart van het Middellandse zeegebied. Als cartograaf maakt hij meer dan 100 afzonderlijke mappen en kaarten. Verder publiceert hij journalen, zeemansgidsen, navigatieboeken en ontwikkelt hij een nieuwe methode voor de bepaling van de geografische lengte. Bovendien introduceert hij het gebruik van de Mercator-projectie voor de zeekaarten.
Zijn rol als centraal verzamelpunt van allerlei soorten informatie, die hij functioneel maakt voor andere kaartenmakers, was van grote betekenis. Plancius was niet onbemiddeld. Hij neemt deel in de Comgagnie Van Verre en hij speelt een belangrijke rol bij de oprichting van de Verenigde Oost- en ook de West-Indische Compagnie, zowel financieel als voor de uitrusting met kaartmateriaal. Bij de VOC nam hij deel voor 6000 gulden. Hij heeft vanwege zijn aardrijkskundige beschrijvingen en zijn activiteiten als cartograaf de aanzet gegeven voor de spectaculaire groei van de Nederlandse cartografie in de zeventiende eeuw. Hij is overtuigt van de mogelijkheden voor een doorvaart langs de noordpool naar China. |
Petrus Plancius 1552-1622 |
schepen van de VOC |
1596, Schepen om de Noord. |
Plancius was een grote stimulator van de Nederlandse zeevaart. Ofschoon sommigen hem zouden karakteriseren als “een betere amateur”, zien velen hem als de belangrijkste persoon na Mercator aan het eind van de 16e eeuw. Zijn werk is niet zo bekend als dat van zijn collega’s omdat hij geen atlas heeft gepubliceerd. |
50 |
© a platvoet |
49 |
Rubrieken: |
50 |
51 |
52 |
53 |
54 |
56 |
56 |
57 |
55 |
© a platvoet |
Platevoet, Plaetevoet en Plancius |